Του Παύλου Νεοφύτου
Aνηφορίσαμε για τα Κρασοχώρια της περιοχής Λεμεσού, εκεί όπου βρίσκεται και το Κοιλάνι, το φημισμένο με πλούσια μακρόχρονη ιστορική παράδοση και πολιτιστική κληρονομιά. Είναι κτισμένο στην ανατολική πλευρά του βουνού Αφάμη και τα αμπελοχώραφά του καλύπτουν τεράστια έκταση, μέχρι τα γειτονικά χωριά Όμοδος, τα Μανδριά, το Πέρα Πεδί, τη Συλίκου, τη Λόφου και το Βουνί. Φιλόξενοι άνθρωποι, πλούσια παραδοσιακή λαϊκή αρχιτεκτονική, εξαιρετικά οινοποιεία με φημισμένα κρασιά και κατ’ αποκλειστικότητα, μια εκκλησία αφιερωμένη στον Μονογενή συνθέτουν το σκηνικό του προορισμού μας.
Στο Κοιλάνι σώζονται κατάλοιπα και τοπωνύμια από την αρχαιότητα. Λέγεται ότι είναι αποικία των Αρκάδων και πολλά τοπωνύμια αποδεικνύουν το γεγονός αυτό. Η ονομασία Κοιλάνι προέρχεται από την Κυλλήνη της Πελοποννήσου, το όνομα του βουνού Αφάμης από τον Ευφήμιο Δία της Αρκαδίας, καθώς και ο γκρεμός της Ήρας. Βρέθηκαν τάφοι με αγγεία ρωμαϊκής εποχής, ενώ υπάρχουν ακόμη κατάλοιπα από τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, από τη φραγκοκρατία, την τουρκοκρατία, και βέβαια από την πρόσφατη ιστορία του νησιού.
Από τον Αρχιμανδρίτη Κυπριανό συγγραφέα της «Ιστορίας χρονολογικής της νήσου Κύπρου» που καταγόταν ο ίδιος από το Κοιλάνι πληροφορούμαστε ότι τον καιρό της Τουρκοκρατίας το χωριό είχε περίπου χίλια σπίτια, είχε άδεια για παραγωγή και επεξεργασία του μεταξιού, και ότι πλήρωνε μαζί με άλλα χωριά ειδικό φόρο για το στρατό. Ακόμα αναφέρει τα προϊόντα του, που ήταν σταφύλια κρασιά, φρούτα και λαχανικά, όπως και σήμερα. Διέθετε προϊόντα πεδινών περιοχών, από τα κτήματα που είχε στο Παραμάλι. Κατά την αγγλοκρατία υπήρξε διοικητικό κέντρο, διέθετε Κτηματολόγιο, Δικαστήριο, Ιατρικό κέντρο, ταχυδρομείο και Αστυνομικό Σταθμό. Το τελευταίο κτήριο, που έχει συντηρηθεί και διατηρεί στοιχεία της αποικιοκρατικής αρχιτεκτονικής, προγραμματίζεται να λειτουργήσει ως ”Αστυνομικό μουσείο”.
Σύμφωνα με τον Πρόεδρο του Κοινοτικού Συμβουλίου, κ. Απόστολο Γιάννακα, στα παλιά χρόνια ο λιγοστός κόσμος του χωριού δούλευε σε μικρές βιοτεχνίες και εργαστήρια, όπως σιδεράδικα, τσαγκάρικα, ξυλουργεία. Στα σπίτια οι γυναίκες είχαν μεταξοσκώληκες, έβγαζαν μετάξι, ύφαιναν, κατασκεύαζαν μαντήλια, βράκες και ζώστρες. Στα νερά του ποταμού κρύου δούλευαν ασταμάτηα οι αλευρόμυλοι, που αποτελούσαν σημαντικό στοιχείο της εμπορικής κίνησης του χωριού. Ο κόσμος πήγαινε για να αλέσει το σιτάρι του και να ψωνίσει, ή και να διεκπεραιώσει διάφορες δουλειές στα κυβερνητικά γραφεία. Όλα αυτά, όπως ήταν φυσικό, συγκέντρωναν κόσμο από τα γύρω χωριά και δημιουργούσαν ζωντάνια και κίνηση. Δικαιολογημένα λοιπόν, το Κοιλάνι, ονομαζόταν το κεφαλοχώρι των κρασοχωριών, η πρωτεύουσα του διαμερίσματος Κοιλανίου.
Ο κ. Γιάννακας μάς πληροφορεί ότι μέχρι το 1946 το χωριό είχε πληθυσμό μέχρι 1300 Έλληνες κατοίκους και 85 μωαμεθανούς. Οι μωαμεθανοί είχαν και το τζαμί τους και χότζα και σχολείο με 2 δασκάλους. «Το τζαμί ήταν παλιά χριστιανικός ναός της Αγίας Σοφίας», διευκρινίζει ο κ. Γιάννακας. Το Δημοτικό το 1946 είχε 230 μαθητές και 5 δασκάλους – σήμερα κανένα. Το φαινόμενο της αστικοποίησης, που άρχισε κυρίως από τη δεκαετία του 50 και συνεχίζεται και σήμερα, άδειασε κυριολεκτικά το χωριό. Σήμερα στο χωριό οι μόνιμοι κάτοικοι ανέρχονται στους 200. Οι δύο εκκλησίες του χωριού, της Παναγίας και του Μονογενή, η μοναδική παγκυπρίως που είναι αφιερωμένη στο Μονογενή Υιόν του Θεού και που πραγματικά αξίζει τον κόπο να επισκεφτεί κανείς, έμειναν πρωταρχικά με δυο ιερείς, ενώ σήμερα λειτουργούνται εναλλάξ, γιατί ο κόσμος είναι λίγος και ο ιερέας ένας μόνο.
Το Κοιλάνι ενθουσιάζει τον επισκέπτη, γιατί παρά την ερήμωση που έχει υποστεί, εξακολουθεί να διατηρεί πολλά από τα παλιά του χαρακτηριστικά. Διατηρεί μέχρι σήμερα την παραδοσιακή αρχιτεκτονική του, μια που σπάνια κτίζονται νέα σπίτια. Στενά ανηφορικά δρομάκια, με πολλά αδιέξοδα είναι το γνώρισμα της φυσιογνωμίας του. Τοίχοι ψηλοί με εξώπορτες πότε καμαρωτές, πότε αψιδωτές, πότε ορθογώνιες στέκουν επιβλητικά και κλείνουν τις μικρές αυλές. Είναι φανερό πως το οικογενειακό άσυλο ήταν πρωταρχικής σημασίας και προστατευόταν ιδιαίτερα. Ολόκληρο το χωριό είναι πυκνοκτισμένο, στριμωγμένο κυριολεκτικά σε ολόκληρα τετράγωνα με ενωμένες στέγες και κολλητά σπίτια. Ακόμη και σήμερα οι νοικοκυρές συνηθίζουν να ασβεστώνουν τους τοίχους προσθέτοντας το χαρακτηριστικό λουλλάκι, που τους έδινε ένα ανοικτό γαλάζιο χρώμα.
Το Κοιλάνι, σύμφωνα με τον Πρόεδρο της κοινότητας, είναι η πατρίδα του Αρχιμανδρίτη Κυπριανού του φωτισμένου λόγιου του 18ου αιώνα που έγραψε την “Ιστορία, Χρονολογική της Νήσου Κύπρου” καθώς και του Αρχιεπισκόπου Παϊσίου. Δείγματα της αγάπης τους για το χωριό τους φανερώνουν τα αφιερώματα τους: Επιτάφιος από τον Αρχιμανδρίτη Κυπριανό και άμφια από τον Αρχιεπίσκοπο Παΐσιο, που σώζονται στον Ιερό Ναό του Μονογενή. Από το Κοιλάνι κατάγονται ο λόγιος Λεόντιος Ευστράτιος, ο Ανθέμιος Πατριάρχης Αντιοχείας, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γεράσιμος Κασσαβέτης και ο Μητροπολίτης Δημητριάδος Αθανάσιος Κασσαβέτης.
Το εκκλησάκι της Αγίας Μαύρης
Το χωριό, έτσι όπως διατηρεί την παλιά αρχιτεκτονική του, τις παραδοσιακές ασχολίες των κατοίκων με όλα εκείνα τα εργαλεία και σκεύη της αμπελουργίας στις αυλές τους, αποτελεί θα λέγαμε ολόκληρο ένα Μουσείο, όπου η παράδοση συνεχίζεται ασταμάτητα και οι πατροπαράδοτες εργασίες προσαρμόζονται αβίαστα στους σημερινούς καιρούς. Σας προτρέπουμε να θαυμάσετε τα μεγάλα πιθάρια που βρίσκονται σε πολλές από τις αυλές των σπιτιών.
Ο Όμιλος Κοιλανιωτών από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης του, πάντα σε συνεργασία με το Κοινοτικό Συμβούλιο, καταβάλλει ιδιαίτερη προσπάθεια να αναζωογονήσει το χωριό, αλλά και να διατηρήσει την όλη φυσιογνωμία του. Έτσι βοήθησε να δημιουργηθούν μουσεία, να αναπαλαιωθεί ο ελιόμυλος, να συντηρηθεί από το τμήμα αρχαιοτήτων το εκκλησάκι της Αγίας Μαύρης, ο Μονογενής, να γίνουν πλακόστρωτα και άλλα πολλά.
Στο Κοιλάνι βρίσκονται δύο μουσεία. Στο Εκκλησιαστικό και το Αμπελουργικό διατηρούνται αξιόλογα δείγματα της εκκλησιαστικής μας παράδοσης και της λαϊκής μας τέχνης. Εκτός από τις δύο εκκλησιές το χωριό έχει πολλά εξωκλήσια. Το πιο γνωστό είναι εκείνο της Αγίας Μαύρης, με σημαντικές τοιχογραφίες και ασυνήθιστη αρχιτεκτονική, κάτω από τον τεράστιο πλάτανο σε ένα μαγευτικό περιβάλλον υπό τον γαλήνιο ήχο των ήσυχων νερών του ποταμού. Το Κοιλάνι διαθέτει πέντε οινοποιεία και μερικά καφεστιατόρια στο χωριό και στην Αγία Μαύρη.
Εκδηλώσεις, όπως αυτές του Πάσχα που μας πλησιάζει, δημιουργούν ζωή και κίνηση στο χωριό, προσφέροντας παράλληλα στους χιλιάδες απόδημους Κοιλανιώτες και στους φίλους του χωριού την ευκαιρία να συναντηθούν. Αξίζει να σημειωθεί ότι γιορτάζονται τα πρώτο Σαββατοκύριακο του Οκτωβρίου τα Αφάμια, η γιορτή του Παλουζέ. Τα Αφάμια, έχουν γίνει πια θεσμός. Μέσα στην όμορφη φθινοπωρινή ατμόσφαιρα του χωριού, όπου παντού φτάνουν οι μυρωδιές του σταφυλιού και του μούστου, το Κοιλάνι γιορτάζει και προσκαλεί όλους μας στην πιο όμορφη λαϊκή του εκδήλωση. Γιορτάζει ακόμα το Νοέμβριο το άνοιγμα του πιθαριού, που γίνεται αναβίωση των αρχαίων «Πιθοίγιων».
info
Πού βρίσκεται
Το χωριό είναι τοποθετημένο κοντά στη δυτική όχθη του Κρυού ποταμού (παραπόταμος του Κούρη), σε υψόμετρο 820 μέτρων και σε απόσταση 36 χιλιομέτρων βορειοδυτικά της Λεμεσού. Για να φτάσεις στο Κοιλάνι πρέπει να βγεις από την έξοδο της Ερήμης και να ανηφορίσεις προς Κρασοχώρια, περνώντας διαδοχικά από Πάνω Κυβίδες και Βουνί.
