του Δρ. Aντώνη Θεοχάρους
Η μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Τ.Α) στην Κύπρο θα πρέπει να επιτελεστεί με γνώμονα την ανάγκη για πραγματική αναβάθμιση του θεσμού ώστε να λειτουργεί ως κύτταρο δημοκρατίας, μοχλός οικονομικής προόδου και κυρίως ως θεσμός διαφύλαξής της.
Εσχάτως παρακολουθούμε την επίκληση μελετών οι οποίες έγιναν από διεθνείς οίκους με τεράστιο κόστος για τον φορολογούμενο, οι οποίες δεν πείθουν αφού ως γνωστόν έγιναν εκ του μακρόθεν χωρίς να ληφθούν υπόψην η κυπριακή πραγματικότητα, οι απόψεις των επηρεαζομένων (πολίτες, τοπικοί άρχοντες) . Την ίδια στιγμή είναι ηλίου φαεινότερο ότι το νέο νομοσχέδιο για την ορθότητα του πλαισίου αναδιάρθρωσης των δήμων θα επηρεαστεί από τις προτιμήσεις των κοινοβουλευτικών κομμάτων σε ό,τι αφορά τη διασφάλιση των συμφερόντων τους και της επιρροής τους. Επιπρόσθετα, ακόμη και σε επίπεδο Ένωσης Δήμων είναι φανερή η διάσταση απόψεων και η προσπάθεια συγκεκριμένων δήμων να οικειοποιηθούν την παρούσα κατάσταση εις βάρος γειτνιαζουσών δήμων και κοινοτήτων.
Η εμπειρία από τις αυτοδιοικητικές πρακτικές στην Ε.Ε
Εντός της Ε.Ε δεν υπάρχει ένα κοινώς αποδεκτό μοντέλο λειτουργίας της Τ.Α. Η δομή και οι αρμοδιότητές της παρουσιάζουν εντονότατες διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα Κράτη-Μέλη. Ωστόσο, στην κατεύθυνση της αποκέντρωσης επιχειρήθηκε σε πολλά κράτη η μεταφορά αρμοδιοτήτων στην ΤΑ. Σε χώρες όπως η Δανία, το Βέλγιο, η Σουηδία και η Ολλανδία η Τ.Α έχει ένα ευρύτατο φάσμα αρμοδιοτήτων, διαχειρίζεται μεγάλο μέρος του κρατικού προϋπολογισμού και συχνά αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους εργοδότες. Όμως, σε πολλές άλλες περιπτώσεις (π.χ. Βουλγαρία, Ελλάδα, Ιταλία, Κροατία, Ιρλανδία, Λετονία κλπ) η μεταφορά αρμοδιοτήτων από την κεντρική διοίκηση στην Τ.Α συνοδεύτηκε από την εφαρμογή πολιτικών λιτότητας και από δραστικές περικοπές στους προϋπολογισμούς των ΟΤΑ. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τη ραγδαία επιδείνωση της κατάσταση στους αυτοδιοικητικούς οργανισμούς (μείωση εσόδων, κατάργηση λειτουργιών, μη ικανοποιητικό επίπεδο υπηρεσιών, ελλείψεις προσωπικού).
Από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας προκύπτει ότι στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης δεν εφαρμόστηκαν μεμονωμένα μοντέλα μεταρρυθμίσεων και πολιτικών αλλά ακολουθήθηκε συνδυασμός διαφόρων προσεγγίσεων. Η ύπαρξη διαφοροποιήσεων εντός των ευρωπαϊκών χωρών (διαφορετικά συστήματα διακυβέρνησης, διαφορετικές παραδόσεις της ευρωπαϊκής Τ.Α, διαφορετικές λειτουργίες και αρμοδιότητες των ευρωπαϊκών ΟΤΑ, οικονομικές παράμετροι, τοπικές ιδιαιτερότητες κλπ) οδηγεί στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει ένα ιδανικό μοντέλο μεταρρύθμισης, διότι, ακριβώς, δεν υπάρχουν οι ίδιες ανάγκες εντός των χωρών.
Για παράδειγμα σε πολλές χώρες προωθήθηκαν ως μεταρρυθμιστικές επιλογές οι εδαφικές συνενώσεις με βασικό επιχείρημα την ανάγκη επίτευξης οικονομικών κλίμακας. Τα αποτελέσματα ωστόσο που προέκυψαν από αυτή την πρακτική δείχνουν ότι οι εδαφικές συνενώσεις δεν οδηγούν αυτόματα ούτε σε αύξηση της αποδοτικότητας των ΟΤΑ αλλά και ούτε στην επίτευξη οικονομιών κλίμακας. Ως εκ τούτου, όπως αναφέρεται εμφατικά στην βιβλιογραφία, αυτό το μοντέλο μεταρρύθμισης θα πρέπει να εφαρμόζεται επιλεκτικά και με προσοχή, μιας και η Τ.Α είναι πρωτίστως πολιτική και δευτερευόντως οικονομική οντότητα.
Ανάλογα είναι και τα αποτελέσματα από την πρακτική των ιδιωτικοποιήσεων, που εφαρμόστηκε πανευρωπαϊκά ως μεταρρυθμιστική τακτική αποτυπώνοντας την επαναοριοθέτηση δημοσίου τομέα και αγοράς εις βάρος του πρώτου. Είναι ενδεικτικό ότι οι ιδιωτικοποιήσεις τα τελευταία χρόνια, προωθούνται συστηματικά ιδιαίτερα σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης καθώς και σε χώρες που έχουν υπογράψει μνημόνιο με την τρόικα. Ως βασικά επιχειρήματα υπέρ των ιδιωτικοποιήσεων προβάλλονται η ανάγκη για περικοπές των δημοσίων δαπανών στο όνομα της «δημοσιονομικής πειθαρχίας» και για ταυτόχρονη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών. Ωστόσο, η εμπειρία δείχνει ότι σε χώρες που η πρακτική των ιδιωτικοποιήσεων είχε εφαρμοστεί κατά κόρον στο παρελθόν π.χ. Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Γερμανία τα αποτελέσματα δεν ήταν τα επιθυμητά. Αντίθετα, η εκχώρηση βασικών υπηρεσιών των ΟΤΑ σε ιδιωτικούς φορείς οδήγησε σε αύξηση των τιμών αλλά και την μείωση του επιπέδου των παρεχόμενων υπηρεσιών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να εμφανιστεί μια αυξανόμενη τάση για επανα-δημοτικοποιήσεις υπηρεσιών, την ίδια ώρα που σε άλλες χώρες οι ιδιωτικοποιήσεις προβάλλονται ως η μοναδική και απολύτως ορθή επιλογή.
Υπό αυτή την έννοια η εφαρμογή ενός μοντέλου ή ενός συνδυασμού μοντέλων και πολιτικών μπορεί να στηρίζεται σε συγκεκριμένες επιλογές, ωστόσο η υιοθέτησή τους οφείλει να λαμβάνει υπόψη τις τοπικές συνθήκες, τις οποίες άλλωστε επιχειρεί να αλλάξει. Με άλλα λόγια, ένα μοντέλο αναδιάρθρωσης στη Μ. Βρετανία προσπαθεί να απαντήσει σε διαφορετικές ανάγκες από ότι ένα μοντέλο μεταρρύθμισης στην Κύπρο.
Επιπλέον, από την ευρωπαϊκή εμπειρία καθίσταται σαφές ότι για να είναι επιτυχημένη η μεταρρύθμιση της τοπικής αυτοδιοίκησης θα πρέπει να εξασφαλίζει τη νομιμοποίηση, την αποδοχή και τη στήριξη της τοπικής κοινωνίας. Η λειτουργία της τοπικής αυτοδιοίκησης παρόλο που, όπως είδαμε, διαφοροποιείται ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες οφείλει να υπηρετεί ένα βασικό σκοπό: την εξασφάλιση της αξιοπρεπούς διαβίωσης των κατοίκων των τοπικών κοινωνιών. Άλλωστε, τα αποτελέσματα που θα προκύψουν, είτε θετικά είτε αρνητικά, έχουν άμεσο αντίκτυπο στη ζωή των τελευταίων.
Είναι γεγονός πως εκτός από τα θετικά σημεία, η λειτουργία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην Κύπρο παρουσιάζει σοβαρές αδυναμίες γι’ αυτό και απαιτούνται μεταρρυθμίσεις προκειμένου να υπάρξει επαρκέστερη κάλυψη των αυξανόμενων αναγκών των πολιτών. Προσεγγίζοντας τις επιχειρούμενες αλλαγές θεωρούμε ότι επιχειρείται:
- η μετατροπή της Τ.Α σε μοχλό εφαρμογής των μνημονιακών πολιτικών και δεσμεύσεων στις τοπικές κοινωνίες
- περικοπές στις δημόσιες δαπάνες μέσα από: κατάργηση κρίσιμων υπηρεσιών, διάλυση δομών, απολύσεις προσωπικού, ελαστικοποίηση εργασιακών συνθηκών και μειώσεις μισθών
- συγκέντρωση πόρων μέσα από τις ιδιωτικοποιήσεις δημοσίων αγαθών/υπηρεσιών και την αντιμετώπιση των «πολιτών ως πελατών» που θα υποχρεούνται να αγοράζουν τις παρεχόμενες υπηρεσίες
- συστηματική υπονόμευση της θεμελιώδους αρχής ότι βασικός στόχος της Τ.Α δεν είναι η αποκομιδή κερδών αλλά η παροχή κοινωνικών αγαθών και υπηρεσιών στους πολίτες
Έχοντας λοιπόν υπόψη: (α.) την κρισιμότητα του θέματος της μεταρρύθμισης/ αναδιάρθρωσης της Τ.Α στην Κύπρο (β.) το γεγονός ότι οι προτεινόμενες αλλαγές αφήνουν ελάχιστα έως μηδαμινά περιθώρια για διάλογο επί των βασικών διακυβευμάτων και (γ.) δεν έγινε ουσιαστική διαβούλευση με τους πολίτες, προτείνεται όπως διατεθεί ο απαραίτητος χρόνος και δυνατότητα για ουσιαστική διαβούλευση προκειμένου η σχεδιαζόμενη αναδιάρθρωση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης να καλύψει «τα καλώς νοούμενα συμφέροντα» των πολιτών.
Σε αυτή την κατεύθυνση και προκειμένου να μπορέσουν οι πολίτες να συμμετέχουν ουσιαστικά στις διαδικασίες διαβούλευσης και λήψης αποφάσεων προτείνεται να διεξαχθεί δημοψήφισμα επί του θέματος. Με αυτό τον τρόπο, θα εξασφαλιστεί η αδιαμεσολάβητη έκφραση της βούλησης του λαού για ένα ζήτημα δημοσίου ενδιαφέροντος. Η διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την σχεδιαζόμενη αναδιάρθρωση της Τ.Α μπορεί κατ’ αρχήν να έχει έναν πολύ κρίσιμο παιδευτικό χαρακτήρα στο βαθμό που πριν τη διεξαγωγή του παρουσιαστούν με σαφή και τεκμηριωμένο τρόπο τόσο τα προτεινόμενα μεταρρυθμιστικά σχέδια όσο και οι προβληματισμοί αλλά και οι πιθανές εναλλακτικές. Ταυτόχρονα, όμως, θα αποτελέσει και την ασφαλέστερη οδό προκειμένου να μην προκύψει χάσμα ή/και αντίθεση ανάμεσα στη λαϊκή βούληση και τις επιλογές των κυβερνώντων.
*έωλες προτάσεις: Μπαγιάτικες,ξεπερασμένες
